Polish Physical Society in Poznan

Henryk Drozdowski

Abstract (Acta Physica Polonica A, No. 3 Vol. 139 (2021), 219-221)

In 1903, the Königliche Akademie zu Posen was founded in Poznan. After World War I, in 1919, this Akademie became the foundation for organizing the physics department at the University of Poznan and then also a branch of the Polish Physical Society. The Poznan Branch of the Physical Society was created on June 30, 1923. The first elected chairman of the Branch Board, Professor Tadeusz Peczalski, built from scratch the Department of Theoretical Physics of the University of Poznan. In 1935, Prince Louis de Broglie was a guest of this department and gave a lecture discussing his research in the field of wave mechanics. After World War II, the Poznan Branch was revived and registered on May 21, 1949. It was consecutively headed by eminent scholars: Professor Szczepan Szczeniowski, Professor Stanisław Loria and Professor Arkadiusz H. Piekara. Over the years, five congresses of Polish physicists were held in Poznan, i.e., in 1930, 1952, 1969, 1991, and 2013.

50 lat Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego

Andrzej Pilawski, Jan Jóźwiak

                  We wrześniu 1974 roku minęło 50 lat od powołania Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Nie znaczy to, że był to początek zrzeszonej działalności fizyków poznańskich. Niemniej jubileusz taki skłania do refleksji, wspomnień, podsumowań. Praca niniejsza ma być tego rodzaju spojrzeniem wstecz. Nie należy jej jednak traktować jako coś w rodzaju historii Oddziału Poznańskiego PTF. Opracowanie historyczne wymagałoby poszukiwania źródeł. Współcześni działacze nie byli jednak zbyt gorliwi w przechowywaniu dokumentów, które pozwoliłyby na opracowanie źródłowe historii PTF w Poznaniu. Opieraliśmy się na szczątkach dokumentów w postaci niepełnych protokołów, notatek prasowych, głównie jednak na własnej i cudzej pamięci. Zaniechaliśmy także opracowania chronologicznego w stylu kroniki, w ujęciu takim często gubi się istota rzeczy, gubi się klimat działalności. Sądzimy, że ujęcie syntetyczne wspomnień potrafi odtworzyć właśnie ten klimat działalności nie zawsze wysuwając na plan pierwszy postacie, które go stwarzały i w nim działały. Zdajemy sobie sprawę z tego, że opracowanie niniejsze jest niepełne, niejeden fakt, niejedno osiągnięcie zostały na pewno przeoczone. Zasłużą się w sprawie ci, którzy ewentualnymi uzupełnieniami skorygują i uzupełnią braki naszej notatki.

          Polskie Towarzystwo Fizyczne zostało założone 11.04.1920 roku na zjeździe organizacyjnym przedstawicieli wszystkich ośrodków naukowych w kraju, zwołanym w Warszawie z inicjatywy prof. Stanisława Kalinowskiego ówczesnego przewodniczącego Warszawskiego Towarzystwa Fizycznego. W Poznaniu działało podówczas lokalne, Poznańskie Towarzystwo Fizyczne zrzeszające fizyków tworzącego się ośrodka uniwersyteckiego, jak i szkolnictwa średniego. Delegat środowiska poznańskiego uczestniczył w konferencji zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Fizyczne w Warszawie w listopadzie 1920 roku, w celu omówienia potrzeb oraz kierunku prowadzonych prac naukowo-badawczych w poszczególnych ośrodkach.

          Członkowie Poznańskiego Towarzystwa Fizycznego brali czynny udział w akcji kulturalno-oświatowej prowadzonej przez powołaną w Poznaniu Wszechnicę Piastowską, przemianowaną 24.06.1920 roku na Uniwersytet Poznański. Z inicjatywy prof. Józefa Kostrzewskiego (profesora prahistorii, archeologa) Wszechnica Piastowska, a później Uniwersytet Poznański prowadzą: Powszechne Wykłady Uniwersyteckie. W skład zarządu organizującego te wykłady wchodzi prof. Antoni Gałecki, fizyko-chemik, jeden z pierwszych członków Polskiego Towarzystwa Fizycznego, zmarł w 1962 roku. W latach 1920-1921 w ramach Wykładów Powszechnych wykładali między innymi profesorowie: Alfred Denizot, Tadeusz Pęczalski, Antoni Gałecki. Wykłady Powszechne cieszyły się dużą popularnością i odegrały bardzo ważną rolę oświatową na terenach niedawno wyzwolonych spod okupacji niemieckiej. Wygłaszane były także na prowincji Wielkopolski.

          Tworzący się w roku 1919 Uniwersytet Poznański powołał trzy Katedry Fizyki: Katedrę Fizyki Doświadczalnej, Katedrę Fizyki Teoretycznej oraz w roku 1921 Katedrę Fizyki Wydziału Lekarskiego, pierwszą tego rodzaju w Europie. Katedrą Fizyki Doświadczalnej kierował prof. dr Alfred Denizot, poznaniak z urodzenia, uczeń Warburga, Plancka, Dorna, Wüllnera. W 1919 roku objął Katedrę Poznańską w wieku lat 46, przybywając z Lwowa gdzie od 1907 roku pracował na Politechnice Lwowskiej. Umarł w roku 1937.

          Katedrę Fizyki Teoretycznej objął prof. dr Tadeusz Pęczalski mając lat 28, studiował w Paryżu u Perrina, z którym utrzymywał stałe kontakty. Zmarł w Paryżu w roku 1947.

          Katedrę Fizyki Wydziału Lekarskiego objął prof. Stanisław Kalandyk mając lat 37. Studiował w Kijowie, po studiach odbył staż naukowy w Cambridge u J. J. Thomsona i E. Rutherforda. Został zamordowany przez Niemców w fortach VII w Poznaniu w roku 1940, miał wtedy 55 lat.

          W kwietniu 1923 odbył się w Warszawie I-szy Zjazd Fizyków Polskich. W zjeździe brali udział także fizycy poznańscy, wykłady wygłosili Alfred Denizot oraz Władysław Smosarski (prof. meteorologii na UP).

          Odział Poznański Polskiego Towarzystwa Fizycznego zostaje powołany przez walne zebranie podczas II-go Zjazdu Fizyków Polskich w Krakowie we wrześniu 1924 roku. Pierwszym przewodniczącym Oddziału Poznańskiego zostaje T. Pęczalski, który tę funkcję pełni do roku 1928. W roku 1928/29 Oddziałowi przewodniczy prof. W. Smosarski po czym od 1930 przez szereg lat ponownie prof. T. Pęczalski. W skład Zarządu wchodzą St. Kalandyk, mgr Lubieniecka (sekretarz), mgr Eryk Arendt (skarbnik).

          Działalność Towarzystwa rozwija się głównie w dwóch kierunkach: popularyzacji wiedzy fizycznej oraz wymiany myśli naukowej.

          Publiczne, popularno-naukowe odczyty, często demonstrowane pokazami, wygłaszali Kalandyk, Ślebodziński i inni.

          Na okresowych zebraniach naukowych członków Oddziału referowane były prace własne jak i ciekawsze osiągnięcia fizyki światowej. Z referowanych prac własnych wymienić należy: Kalandyk – emisja termojonowa w atmosferze halogenków, Smosarski – stan jonizacji powietrza atmosferycznego (prace jeszcze dzisiaj kontynuowane w Instytucie Balneologicznym i AWF), Sąsiadek (niedawno zmarły profesor Politechniki Wrocławskiej) – jonizacja towarzysząca wybuchom, Cichocki (zginął w Katyniu w czasie II wojny) – spektrografia masowa, A. Piekara – (Pracownia fizyki w doświadczalnym Gimnazjum i Liceum w Rydzynie koło Leszna) – dwójłomność w polu magnetycznym, wpływ pola magnetycznego na przenikalność magnetyczną – prace wykonane we Francji w pracowni Aimè Cottona w Belleevue. 

          Dużym zainteresowaniem cieszyły się szczególnie referaty informujące o osiągnięciach fizyki światowej, jako że był to okres rewelacyjnych odkryć o promieniowaniu kosmicznym, o odkryciu pozytonów (Anderson) o promieniotwórczości sztucznej (państwo Joliot-Curie) o rzekomym odkryciu pierwiastka 93 (Fermi) referował St. Kalandyk. O mikroskopie elektronowym (M. Krool, E. Ruska) mówił A. Pilawski. Zasada przyczynowości, a fizyka współczesna – prof. Zawirski profesor filozofii UP.

          Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Fizycznego gościł też fizyków zagranicznych. W roku 1927 gościł w Poznaniu Paul Langevin i wygłosił odczyt: „Sur les ondes acoustigues”. W roku 1935 gościem Oddziałem był książę Louis de Broglie i wygłosił odczyt żywo dyskutowany na temat swoich prac z dziedziny mechaniki falowej. W Poznaniu Irena Joliot-Curie wygłosiła odczyt na temat sztucznej promieniotwórczości.

          W pracach Oddziału Poznańskiego PTF nie brał udziału prof. Denizot. Zwaśniony z prof. Pęczalskim udzielał się konkurencyjnie w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Kopernika. Waśnie te nie sprzyjały rozwojowi fizyki poznańskiej. To też pod koniec 3-ciej dekady naszego stulecia zaznacza się regres w działalności Towarzystwa, jak i rozwoju fizyki. Pewne ożywienie w rozwoju fizyki wnosi profesor Henryk Niewodniczański, który po śmierci A. Denizota w roku 1937, przenosi się na jego miejsce z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

          W latach wojny 1939-1945 działalność Towarzystwa zostaje z konieczności zawieszona. Nie mniej jego członkowie udzielali się w tajnym nauczaniu i w tajnej działalności naukowej. Na uwagę zasługuje działalność naukowo-oświatowa, jaką prowadzili fizycy polscy w obozach jeńców wojennych na terenie Niemiec. Można ją uważać za kontynuację działalności PTF. Bardzo żywą działalność z udziałem fizyków poznańskich prowadziło np. koło fizyczno-matematyczne w oflagu w Murnau. Koło liczyło około 20 członków. Przewodniczącym koła był Andrzej Pilawski (obecnie doc. Akademii Medycznej w Poznaniu). Członkami Komisji Programowej byli: Wiesław Opalski (obecnie prof. Politechniki Warszawskiej), Marian Suski (prof. Politechniki Wrocławskiej), Konrad Szukalski (z. prof. Politechniki Poznańskiej), Antoni Zasempa (st. wykładowca Akademii Rolniczej w Poznaniu), Włodzimierz Zonn (prof. Uniwersytetu Warszawskiego). Koło prowadziło żywą działalność naukową, dydaktyczną i oświatową. W latach 1943-1945 wygłoszono ponad 100 referatów naukowych z dyskusją. Ponad to publiczne wykłady popularno-naukowe wygłosili: A. Pilawski – o teorii względności, światło i materia, M. Suski – determinizm i indeterminizm, Wł. Zonn – nowe źródła energii, promieniowanie kosmiczne. Członkowie koła brali udział w działalności dydaktycznej na kursach dla nauczycieli, kursach politechnicznych, szkolnictwa średniego itp. (A. Pilawski, K. Szukalski, M. Suski, A. Zasempa, W. Zonn i inni).

          Po wyzwoleniu Poznania w 1945 roku od razu przystąpiono do odbudowy Uniwersytetu. Odbudową fizyki poznańskiej kieruje prof. dr Szczepan Szczeniowski, on też wznawia działalność Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego. W kwietniu 1948 już 11 z pośród 20 członków bierze udział w Sympozjum zorganizowanym przez PTF w Warszawie w dniach od 6 do 9 maja. Oficjalnie Oddział zostaje zarejestrowany 21.05.1949 r., po Walny Zebraniu, które wybrało zarząd Oddziału w składzie prof. S. Szczeniowski – przewodniczący, mgr Tadeusz Frydel v-przewodniczący, mgr Szczęsny Gnatowski – sekretarz, mgr Franciszek Lipiński – skarbnik, dr Andrzej Alexiewicz – członek Zarządu. Oddział liczył 36 członków, z których 16 wzięło udział w XII Zjeździe Fizyków Polskich w Warszawie w dniach od 29.10 do 3.11.1949 roku. Prof. Szczeniowski zostaje członkiem Zarządu Głównego PTF oraz redaktorem naczelnym czasopisma Postępy Fizyki, które jako organ PTF miał informować o najnowszych osiągnięciach fizyki. Czasopismo było redagowane w Poznaniu od połowy 1949 do roku 1951.

          Prof. Szczeniowski przewodniczący oddziałowi Poznańskiemu PTF od roku 1951. Funkcje przewodniczących Oddziału pełnią kolejno: prof. dr StanisLaw Loria (1951-1955), prof. dr Arkadiusz Piekara (1955-1956), prof. dr Marek Kwiek (1956-1957), prof. dr Edmund Karaśkiewicz (1957-1961), dr Andrzej Pilawski (1961-1963), doc. dr Zdzisław Pająk (1963-1968), doc. dr Antoni Śliwiński (1968-1970), doc. dr Jerzy Małecki (1970-1974), doc dr Jerzy Pietrzak od 1974.

W skład Zarządu wchodzili: Andrzej Alexiewicz (49-50), Jerzy Angerer (57-62, 64-70), Zdzisław Błszczak (72-73), Zenon Bochyński (55-58), Jan Białek (55-57), Henryk Cofta (55-56), Henryk Dymaczewski (57), Mieczysłąw Frąckowiak (68-74), Tadeusz Frydel (49-50), Joanna Gibalewicz (59-62), Roman Goc (70-73), Szczęsny Gnatowski (49-50), Józef Grycza (50-52), Tadeusz Hilczer (55-74), Franciszek Kaczmarek (55-56, 59-61, 64-66, 70-74), Edmunt Karaśkiewicz (55-61), Jan Klimowski, Teodor Krajewski (52-55), Marek Kwiek (56-57), Franciszek Lipiński (49-53), Stanisław Loria (52-55), Jerzy Małecki (56-57, 61-62, 70-74), Andrzej Markiewicz (56-57), Janusz Morkowski (57), Wojciech Nawrocik (62-64), Ludwik Nowicki (56-57), Zdzisław Pająk (55-57, 66-74), Andrzej Pilawski (50-74), Jerzy Pietrzak (65, 74), Henryk Ratajczak (60-61, 68, 73), Józef Roehr (60-61), Barbara Rogowska (56-57), Halina Ryffert (50-52), Antoni Sliwiński (57, 62-70), Szczepan Szczeniowski (49-55), Jan Stankowski (57-66, 74), Konrad Szukalski (59-61) i Jadwiga Szymańska (61-62).

          Najdłużej we władzach Oddziału Towarzystwa pracowali: Andrzej Pilawski 25 lat, Tadeusz Hilczer 20 lat. Liczba członków z 20 w roku 1948 wzrosła do 100 w roku 1956 i do 160 w roku 1971.

          Swoje zadania popierania nauki i upowszechniania wiedzy fizycznej Oddział Poznański realizował przez bardzo urozmaiconą działalność, na którą składały się:

          Swoje zadania popierania nauki i upowszechniania wiedzy fizycznej Oddział Poznański realizował przez bardzo urozmaiconą działalność, na którą składały się:

• zebrania naukowe Oddziału z referatami naukowymi i dyskusją

• odczyty popularnonaukowe

• prelekcje z pokazami dla uczniów szkół średnich

• odczyty dla nauczycieli

• kursy szkoleniowe

• organizowanie zjazdów i konferencji

• współpraca z Towarzystwami pokrewnymi

• opieka nad olimpiadami fizycznymi

Zebrania naukowe Oddziału do roku 1966 odbywały się w liczbie kilkunastu rocznie. Później już tylko kilka rocznie. Na zebraniach wygłaszane były referaty przeważnie oparte na własnym dorobku naukowym prelegenta. Często byli nimi zaproszeni goście z innych ośrodków, a nawet z zagranicy. Referowane były także aktualności naukowe, dydaktyczne, organizacyjne oraz sprawozdania z pobytów za granicą. Zebrania te cieszyły się początkowo dużym powodzeniem. W pierwszych latach po wojnie były to zresztą jedyne źródła informacji naukowych, których żądni byli pracujący w trudnych warunkach, często w izolacji fizycy polscy. Zainteresowaniu sprzyjał także dobór tematyki, mógł on zainteresować każdego fizyka niezależnie od jego specjalności. W miarę jak specjalizacja zaczęła się zacieśniać, coraz trudniej było o wzajemne zrozumienie między pracującymi w różnych dziedzinach fizykami. W związku z tym w zebraniach naukowych uczestniczyło tylko kilku bezpośrednio zainteresowanych danym tematem. Było to przyczyną zmniejszającej się frekwencji na zebraniach naukowych.

          Dyskutowana była na posiedzeniach Zarządu sprawa uatrakcyjnienia zebrań naukowych. Uznano, że powinno się pójść w kierunku referatów przeglądowych, informujących ogólnie o stanie wiedzy w poszczególnych dziedzinach specjalistycznych. Przygotowanie jednak tego typu referatów byłoby ogromnie pracochłonne i przy zalewie prac bieżących trudno wymagać tego rodzaju opracowań.

          Oddział gościł także fizyków zagranicznych, którzy wygłaszali referaty między innymi prof. Krause z Kanady (syn znanego w Poznaniu profesora chemii nieorganicznej), prof. Osterman z NRD, prof. Parsons z Anglii, prof. Freyman z Francji. 

          Publiczne odczyty popularno-naukowe z pokazami urządzano do roku około 1960. Początkowo cieszyły się one ogromnym powodzeniem. Wykładowcami byli fizycy miejscowi, jak i wybitni fizycy zapraszani z innych ośrodków uniwersyteckich. Odczyty te były zazwyczaj organizowane w cyklach pod jednym hasłem wiążącym poszczególne tematy w jedną całość. Dla przykładu na cykl pod hasłem „Rezonanse” składały się odczyty: Rezonans mechaniczny (M. Kwiek), Rezonans elektryczny (Piekara, Pająk?) Rezonans optyczny (prof. Pienkowski), Rezonans jądrowy (prof. Niewodniczański). Inny cykl: „Elektrony w służbie człowieka”: Odkrycie elektronów (St. Loria), Promienie Roentgena (A. Pilawski), Lampy elektryczne (K. Szukalski), Półprzewodniki (Wolska). W roku 1955 cykl: „Promieniotwórczość i energia jądrowa” z udziałem: Niewodniczański, Szczeniowski, Hilczer?, Pilawski. Wreszcie w roku 1960 cykl: „Atomy, drobiny, radiospektroskopia”, którego program przedstawia rycina.

          Ten ostatni cykl zakończył działalność odczytów publicznych, popularnonaukowych. Zmniejszania się frekwencji na tych odczytach można się było dopatrywać w konkurencyjnym działaniu środków masowego przekazu, telewizji w szczególności. Jakkolwiek być może cykle podobne mogłyby odżyć, gdyby im nadać bardziej atrakcyjna formę, połączoną z pokazami filmów oraz atrakcyjnych zastosowań.

          Jedno z największych osiągnięć Oddziału Poznańskiego PTF to pokazy doświadczeń fizycznych z odpowiednimi prelekcjami dla uczniów szkół średnich. Akcja ta miała na celu zapoznanie uczniów z problemami fizyki w oparciu o odpowiednie eksperymenty. Miały one ilustrować zjawiska, prawa, zastosowania. W ciągu roku organizowano zazwyczaj dwa cykle, najczęściej pod wspólnym hasłem, na które składało się około 10 prelekcji. Tematyka na ogół związana była z programem szkolnym, nie stroniono jednak od aktualnych zagadnień fizyki współczesnej, uczeń mógł tu zetknąć się z problematyką nurtującą aktualnie fizyków polskich i na świecie. Odczyty miały między innymi za zadanie zbliżenie ucznia do eksperymentów, które nie zawsze mógł w szkole oglądać i tym sposobem wzbudzenie większego zainteresowania trudnym zwłaszcza, jeżeli podawanym werbalnie przedmiotom. Że takie imprezy były potrzebne świadczyła o tym ogromna ich popularność. Na każdym pokazie, co tygodnia, pojawiało się ponad setka uczniów. Akcją tą objęto także szkoły prowincjonalne województwa poznańskiego i zielonogórskiego. Do szkół prowincjonalnych docierali prelegenci wożąc ze sobą, co było możliwe w celach demonstrowania.

          Z wiedza fizyczną docierano także do nauczycieli fizyki w szkołach średnich. W roku 1952 nawiązano łączność z Wojewódzkim Ośrodkiem Doskonalenia Kadr. W porozumieniu z tym ośrodkiem dostarczono prelegentów na zjazdy i konferencje nauczycieli fizyki. Wygłaszano referaty naukowe poświęcone problemom fizyki współczesnej, często tematykę dostosowano do życzeń słuchaczy np.: mechanika kwantowa, dualizm korpuskularno-falowy, cząstki elementarne, struktura ciał stałych itp. Wygłaszane były też referaty metodyczno-dydaktyczne dotyczące metodycznego ujęcia jakiegoś zagadnienia, np. wprowadzenia jednostek układu SI itp. Referaty były zawsze bardzo żywo dyskutowane, spełniały swój cel niepokojenia umysłów nauczycieli i skłaniania ich do samokształcenia dla rozszerzenia horyzontów swojej wiedzy fizycznej. Szczególne znaczenia miało to dla nauczycieli o niepełnych kwalifikacjach, których z początku nie brakowało.

          Dla nauczycieli organizowano także kursy dokształcające z określonej dziedziny fizyki. Np. w roku 1960 zorganizowano kurs fizyki jądrowej. Na kursie tym 12 nauczycieli częściowo także z prowincji otrzymało wiedzę teoretyczną oraz praktycznie zapoznało się z techniką pomiarową stosowana w fizyce jądrowej. Kurs odbywał się na bazie pracowni fizyki jądrowej Katedry Fizyki Doświadczalnej UAM. W podobnym kursie z elektroniki w roku 1960 brały udział 32 osoby. 

          Organizowano także kursy szkoleniowe dla inżynierów, dla członków PTF. W roku 1963 kurs elektroniki organizowano dla inżynierów Zakładu Przemysłu Metalowego.

          W latach 1957 do1965 rokrocznie organizowano kursy obróbki metali i szkła dla członków PTF. Każdorazowo brało w nim udział kilka względnie kilkanaście osób, między innymi nauczyciele fizyki. Kursy były prowadzone na bazie Warsztatów Precyzyjnych Katedry Fizyki Doświadczalnej UAM. Przy okazji należy tu wspomnieć wielce zasłużonych mistrzów w swych specjalnościach, prowadzących kurs: Jana Miszkina mechanika precyzyjnego oraz wydmuchiwacza szkła.

          W roku 1958 nawiązano współpracą z Poznańskim Oddziałem NOT, z ramienia PTF wygłoszono szereg wykładów na tematy fizyki współczesnej dla inżynierów i techników. W tymże roku zorganizowano także wykłady dla racjonalizatorów ośrodka przemysłowego Poznania.

          Celem objęcia akcją upowszechniania fizyki jak największej liczby także nie fizyków mianowicie chemików, biologów, lekarzy, urządzano zebrania otwarte oraz wspólne z innymi Towarzystwami naukowymi. Warto tu wymienić „Otwarte Seminarium Radiospektroskopia”, które się odbyło w miesiącach kwietniu i maju 1964 roku na tym seminarium zostały wygłoszone referaty: Wstęp do elektroniki kwantowej – A. Piekara, Jądrowy rezonans paramagnetyczny – Z. Pająk, Elektronowy rezonans paramagnetyczny – J. Stankowski, Generatory i wzmacniacze molekularne, masery – J. Stankowski, Nowe źródła światła – F. Kaczmarek. W roku 1963 na wspólnym zebraniu ze Stowarzyszeniem Elektryków Polskich wygłoszono referaty: O maserach – J. Stankowski, O laserach – F. Kaczmarek.

          W roku 1966 wspólnie z Towarzystwem Fizyki Medycznej na szeregu zebraniach wygłoszono cykl wykładów z dziedziny biofizyki: Właściwości elektryczne tkanek żywych – A. Pilawski, Struktury biopolimerów – J.M. Konarski ?, Wpływ promieniowania jonizującego na ustrój żywy – T. Rudnicki, Fotosynteza – D. Frąckowiak.

          Sekcja Biofizyki PTF w ramach własnej działalności prowadziła stałe seminaria na tematy biofizyczne wspólne z Katedrą Fizyki Lekarskiej AM. Oddział Poznański PTF w ramach swej działalności zorganizował szereg imprez okolicznościowych, należą do nich:

• udział w nadaniu Marii Skłodowskiej-Curie tytułu doktora honoris causa UP dnia 15.2.1922 r.

• uczczenie 50-lecia skroplenia powietrza przez Wróblewskiego i Olszewskiego 19.11.1933, w uroczystości wziął udział delegat Uniwersytetu im. Karola w Pradze prof. Dolejšek i wygłosił okolicznościowe przemówienie.

• W 1954 r. uczczono rocznicę śmierci Marii Skłodowskiej-Curie. Zorganizowano uroczystą Akademię wspólnie z Polskim Towarzystwem Chemicznym oraz Polskim Towarzystwem Lekarskim. Szereg referatów wygłosili fizycy, chemicy, lekarze, każdy z punktu widzenia znaczenia odkrycia promieniotwórczości w danej specjalności.

• Uczczenie pamięci Nielsa Bohra w związku z jego śmiercią. Na wspólnym zebraniu z Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk okolicznościowe przemówienie wygłosił S. Szczeniowski 8.02.1963 (rycina)

• Uczczenie 50-lecia UP, 50-lecia PTF oraz 25-lecia PRL podczas XXI Zjazdu Fizyków Polskich, okolicznościowe referaty wygłosili: A. Jabłoński, A. Pilawski.

• Podczas swej 50 letniej działalności Oddział Poznański PTF zorganizował szereg Zjazdów i Konferencji.

V Zjazd Fizyków Polskich w dniach 25-27 września 1930. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego był prof. T. Pęczalski. Zjazdowi przewodniczył prof. Mieczysław Wolfke. W zjeździe uczestniczyło około 200 osób. Wygłoszono 80 referatów w tym 3 z Poznania (S. Kalandyk, T. Pęczalski, T. Tucholski). Wyjątkowo żywą działalność na tym zjeździe wykazywała sekcja pedagogiczna pod przewodnictwem Wacława Wernera. Zastępcą przewodniczącego był Marian Węgrzynowicz, któremu należy się specjalne wspomnienie. Był członkiem Towarzystwa od jego założenia a więc 50 lat (zmarł w roku 1954) ceniony nauczyciel, wychowawca wielu pokoleń poznaniaków, powszechnie znana i ceniona postać w Poznaniu. Za zasługi położone dla szkolnictwa otrzymał tytuł zasłużonego nauczyciela PRL.

Wzmiankowana sekcja pedagogiczna w ramach V Zjazdu zorganizowała ciekawą wystawę przyrządów i pomocy naukowych do nauczania fizyki było to niemałe zdarzenie jak na owe czasy.

W sekcji pedagogicznej jako sekretarz czynny był A. Zajączkowski późniejszy kierownik Katedry Fizyki Politechniki Poznańskiej (zmarł w roku…..) i on należał do jednych z pierwszych członków PFT.

XIV Zjazd Fizyków Polskich w dniach 7-10 grudnia 1952 roku. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego był S. Szczeniowski, sekretarzem S. Gnatowski. Przewodniczył Zjazdowi S. Pieńkowski. W zjeździe uczestniczyło 350 osób. Wygłoszono 158 referatów w tym 13 z Poznania. Na zjeździe uczczono pamięć M. Smoluchowskiego, okolicznościowy referat wygłosił prof. A. Gałecki.

XXI Zjazd Fizyków Polskich w dniach 8-13 września 1969 roku. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego był Z. Pająk, a sekretarzem T. Hilczer. Przewodniczył Zjazdowi W. Rubinowicz. W zjeździe wzięło udział 650 uczestników oraz delegacje NRD, Bułgarii i Węgier. Wygłoszono 19 referatów plenarnych, oraz przeprowadzono dyskusję poświęcone pracom własnym uczestników zjazdu w 27 sekcjach specjalistycznych. Na zjeździe uczczono 50-lecie Uniwersytetu Poznańskiego, 50-lecie PTF. Okolicznościowe referaty wygłosili: A. Jabłoński, A. Pilawski. W czasie trwania zjazdu czynna była wystawa 50-lecie PTF, w organizowaniu wystawy wzięli udział J. Jóźwiak i B. Kasprowiczówna z Oddziału Poznańskiego.

Konferencje robocze na temat: „Procesy elektronowe w ciele stałym” wspólnie z Komitetem Fizyki PAN została zorganizowana w dniach 28-30 września 1953 roku z udziałem czołowych fizyków ciała stałego z całego kraju. Wygłoszono 28 referatów między innymi referentami byli: B. Buras, J. Groszkowski, M. Kwiek, S. Loria, M. Majewski, A. Piekara, W. Łaniewski, A. Smoliński, S. Sosnowski, S. Szczeniowski, W. Trzebiatowski.

W dniach od 25-27 października 1965 odbyła się w Poznaniu Międzynarodowa Konferencja Krajów RWPG na temat Fizyka Ferroelektryków. Konferencja była okazją skonfrontowania osiągnięć tej poznańskiej specjalności z innymi krajami.

Począwszy od roku 1964 w tradycję weszły, co dwa lata w Poznaniu zwoływane Ogólnokrajowe Konferencje: „Radiospektroskopia i Elektronika kwantowa” zwana w skrócie REK. Konferencje te organizowali wspólnie: Oddział Poznański PTF, Katedra Fizyki Doświadczalnej UAM oraz Zakład Dielektryków PAN.

Pierwsza konferencja REK odbyła się w dniach od 13-15 kwietnia 1964 roku. Przewodniczącym Komitetu organizacyjnego był doc. dr Z. Pająk. Przewodniczył konferencji prof. J. Groszkowski. W konferencji uczestniczyło 305 osób w tym 25 zagranicznych. Wygłoszono 12 referatów plenarnych w tym 5 z Poznania, oraz 96 prac własnych.

Drugą Konferencję REK organizował jako przewodniczący Komitetu doc. dr J. Stankowski. Udział wzięło 322 osoby 25 z zagranicy. Wygłoszono 18 referatów plenarnych oraz 120 prac własnych w tym 28 z Poznania i 9 z zagranicy.

REK nr III miał miejsce w Poznaniu w dniach od 24-25 kwietnia 1968 r. Udział brało 278 osób. Wygłoszono 14 referatów plenarnych oraz 110 prac własnych, 13 z Poznania, 19 z zagranicy.

Oddział Poznański PTF opiekował się także Olimpiadą Fizyczną na Okręg Poznański obejmujący województwa poznańskie i zielonogórskie.

I Olimpiada miała miejsce w roku 1951/52, przewodniczącym okręgu był W. Mościcki. Laureatami tej Olimpiady zostali: Stanisław Chwaszczewski z Trzanki oraz Jan Stankowski z Wschowej.

Kolejnym Olimpiadom II (1952/53), III (1953/54), IV (1954/55) przewodniczył M. Kwiek. Laureatami zostali (II Olimpiady) Andrzej Mulak z Gostynia oraz Jan Gawęski z Poznania (Liceum Paderewskiego), Olimpiady IV – Andrzej Graja z Krotoszyna.

Olimpiadom V (1955/56), VI (1956/57?) i VII (1957/58) przewodniczył S. Gnatowski. Przez dziesięć dalszych Olimpiad przewodniczącym Okręgu był A. Pilawski, po czym kolejnym przewodniczącym został J. Pietrzak. Ostatnio w roku 1974 przewodniczącym został Z. Przeniczny.

W zawodach I-go stopnia przeciętnie brało udział 100 uczniów w zdecydowanie przeważającej części byli to uczniowie szkół prowincjonalnych (wyróżniła się liczbą uczniów Środa). W drugim stopniu zawodów przeciętnie udział brało około 30, pojedyncze osoby dochodziły do zawodów trzeciego stopnia w Warszawie.

Reasumując tę garść wspomnień z 50-lecia można stwierdzić, że Oddział Poznański PTF dobrze wypełniał swoją rolę popierania rozwoju nauki fizyki jak i rolę jej upowszechnienia. Rzuca się w oczy rozmaitość form działania. Na pierwszy plan wysuwa się propagowanie wiedzy fizycznej wśród młodzieży, jak i poszukiwanie okazji do wymiany myśli naukowej przez organizowanie różnego rodzaju sympozjów, konferencji i zjazdów.

Coraz częściej dają się słyszeć głosy o kryzysie, jaki przeżywają Towarzystwa naukowe., o przeżytkach form ich działania. Nie można tego chyba powiedzieć o Poznańskim Oddziale PTF, uniknął tego przez urozmaicenie form działania. Niektóre z nich straciły na atrakcyjności: odczyty popularno-naukowe, o których była mowa wyżej, oraz zebrania naukowe. Chociaż wydaje się, że te ostatnie mogłyby odegrać rolę niepoślednią. W dobie zbyt daleko posuniętej specjalizacji, gdy niejednokrotnie nie rozumie się nawet tego, co się dzieje za miedzą konieczna jest jakaś szersza wymiana myśli, dająca jakąś ogólną orientację sądzimy, że ta dziedzina działalności wymaga rozpracowania.

W poszukiwaniu nowych dróg dla spełnienia zadań PTF nie zabraknie tak sądzimy Oddziału Poznańskiego, przy jego wejściu na nowe 50-lecie.