Historia

Zebranie organizacyjne Polskiego Towarzystwa Fizycznego miało miejsce w Warszawie 11 kwietnia 1920 r. z udziałem delegatów z Warszawy, Krakowa, Lwowa, Wilna i Poznania. 30 lat później, świadek tych wydarzeń prof. Stefan Pieńkowski wspominał:

Widzę prawie jak dzisiaj mały pokój laboratoryjny na Politechnice Warszawskiej, który nam służył za salę konferencyjną. Przewodniczył nasz senior prof. Władysław Natanson. Zebranie liczyło zapewne dwadzieścia kilka osób w tym 18 członków założycieli. Byliśmy wszyscy wzruszeni faktem, że ot zawiązujemy ogólnopolską organizację

W podniosłym nastroju wysłuchano przemówienia powitalnego, które wygłosił przewodniczący obradom prof. Władysław Natanson. Początek tej mowy brzmiał jak ślubowanie:

... związani w tym Towarzystwie, postanawiamy gorliwie i wiernie służyć Narodowi naszemu. Powołanie każe nam poznawać i rozważać Naturę; od niej, od pramacierzy, od pierwowzoru wszystkiego, co jest, chcemy uczyć się ona bowiem karmi nas nie tylko chlebem codziennym, ona wznieca w nas wrażenia, ona budzi pojęcia, ona wytwarza całe nasze życie duchowe Chcemy iść razem, iść naprzód z wielką nauką świata; chcemy korzystać z wszystkich zdobyczy szerokiej myśli wszechludzkiej, chcemy uczestniczyć spółrzędnie i czynnie w jej niepowstrzymanym i wspaniałym pochodzie. Pragniemy uczyć się nieprzerwanie i innym pomagać się uczyć, ażeby przyczynić się do postępu i, da Bóg, do rozkwitu Narodu, ażeby spełnić nasz obowiązek względem jego przyszłych pokoleń....

Po wysłuchaniu przemówienia inauguracyjnego przyjęto statut, omówiony poprzednio na zebraniach fizyków w poszczególnych miastach uniwersyteckich i wybrano Zarząd w składzie: Władysław Natanson (przewodniczący), Stanisław Kalinowski (zastępca przewodniczącego), członkowie Zarządu – Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Marian Grotowski, Stefan Pieńkowski, Mieczysław Pożaryski. Skarbnikiem tego pierwszego Zarządu Głównego został M. Pożaryski, sekretarzem – M, Grotowski. Zgodnie ze statutem Zarząd powołał do swego grona przewodniczących oddziałów miejscowych. Punkt ciężkości pracy 2 Towarzystwa w postaci posiedzeń naukowych i odczytów popularnych przerzucił się z kolei na nowo utworzone Oddziały miejscowe.

Dotychczasowe Towarzystwo Fizyczne w Warszawie przekształciło się w Oddział Warszawski PTF (maj 1920 r.). Oddział Krakowski powstał w tym samym czasie, Wileński – jeszcze w marcu 1920 r., Lwowski – w roku następnym. Oddział Poznański powstał z Poznańskiego Towarzystwa Fizycznego w czerwcu 1923 r. Oficjalne przyjęcie go do PTF nastąpiło na Walnym Zgromadzeniu w r. 1924.

Statut PTF został zalegalizowany w dniu 19 maja 1920 r. W Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego znajduje się jego kopia, obejmująca 7 stron maszynopisu. Statut ten, jak się zdaje, w przeciwieństwie do statutów innych towarzystw naukowych, nigdy nie był ogłoszony drukiem.

Polskie Towarzystwo Fizyczne ma na celu łączyć i kojarzyć we wspólnej i zgodnej pracy działalność osób, które zajmują się w Polsce badaniami w zakresie fizyki lub nauk pokrewnych, albo też poświęcają się nauczaniu i rozpowszechnianiu w Polsce tych nauk, lub wreszcie interesują się ich rozwojem i postępem i pragną mu dopomóc.

Towarzystwo może również starać się o ułatwienie swym członkom ich działalności w wyżej wskazanym zakresie i dopomagać jej wszelkimi Towarzystwu dostępnymi sposobami. 

Mimo późniejszych drobnych poprawek statutu ten paragraf przez lat kilkanaście w okresie międzywojennym nie uległ merytorycznym zmianom.

Jeden z dalszych paragrafów (§ 5), zatytułowany: Działalność Towarzystwa zawierał ramowy program pracy: odbywanie posiedzeń naukowych, urządzanie wykładów, odczytów, wystaw i wycieczek, zwoływanie zjazdów i konferencji, wchodzenie w skład międzynarodowych związków (unii) fizycznych, zakładanie pracowni i bibliotek, wydawanie sprawozdań z prac, czasopism i innych wydawnictw, przyznawanie zapomóg i nagród w celu popiel pracy naukowej, wnoszenie do władz memoriałów, wydawanie opinii i informacji.

Członkowie dzielili się na rzeczywistych i honorowych.

Walne Zgromadzenie miało odbywać się w zasadzie corocznie. Kadencja wybieranych na Walnym Zgromadzeniu Zarządu Głównego i Komisji Rewizyjnej trwała 3 lata. Do Zarządu Głównego, oprócz 7 osób wybieranych na Walnym Zgromadzeniu (przewodniczący, wiceprzewodniczący i 5 członków Zarządu) wchodzili przewodniczący wszystkich Oddziałów miejscowych.

Oddziały miejscowe mogły powstawać prowizorycznie na zasadzie wyrażonego na piśmie życzenia dostatecznej liczby członków, byle z upoważnieniem Zarządu Głównego (§ 13); wymagało to jednak sankcji najbliższego Walnego Zgromadzenia.

Jako założycieli wymieniono w statucie 3 osoby: oprócz wspomnianych już wielokrotnie St. Kalinowskiego i M. Grotowskiego pojawia się tu nazwisko Stefana Pieńkowskiego, który odtąd przez lat 33, aż do chwili śmierci, będzie jednym z najaktywniejszych członków Towarzystwa, dźwigającym ofiarnie główny ciężar prac organizacyjnych.

Zofia Mizgier "Powstanie i rozwój Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Część II” Postępy Fizyki 1978, z. 29, s. 67

Prof. Stanisław Kalinowski

Prof. Marian Grotowski

Prof. Stefan Pieńkowski

Tablica pamiątkowa zebrania założycielskiego